GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP VÀ ĐỊNH HƯỚNG PHÂN LUỒNG HỌC SINH PHỔ THÔNG TRONG THỰC HIỆN CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG

          Tìm hiểu chung về giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh phổ thông trong thực hiện chương trình giáo dục phổ thông

          Trong những năm gần đây, xác định tầm quan trọng của giáo dục hướng nghiệp đối với học sinh phổ thông và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong bối cảnh mới, Đảng và Nhà nước đã có nhiều chủ trương, chính sách, đặt ra những định hướng quan trọng về mặt quan điểm, mục tiêu và giải pháp đối với nhiệm vụ giáo dục hướng nghiệp, đồng thời đã chỉ đạo xây dựng kế hoạch, chương trình cụ thể giúp các địa phương, nhà trường phổ thông các cấp có cơ sở để triển khai hoạt động này một cách có hiệu quả.

          Chương trình GDPT 2018 xác định: “Giáo dục hướng nghiệp bao gồm toàn bộ các hoạt động của nhà trường phối hợp với gia đình và xã hội nhằm trang bị kiến thức, hình thành năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh, từ đó giúp học sinh lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực, tính cách, sở thích, quan niệm về giá trị của bản thân, phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh của gia đình và phù hợp với nhu cầu của xã hội. Giáo dục hướng nghiệp có ý nghĩa quan trọng góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện và phân luồng học sinh sau trung học cơ sở và sau trung học phổ thông”.

          Một số nội dung trọng tâm về giáo dục hướng nghiệp trong Chương trình giáo dục phổ thông.

          Giáo dục hướng nghiệp ở phổ thông bao gồm toàn bộ các hoạt động của nhà trường phối hợp với gia đình và xã hội nhằm trang bị kiến thức, hình thành năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh, từ đó giúp học sinh lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực, tính cách, sở thích, quan niệm về giá trị của bản thân, phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh của gia đình và phù hợp với nhu cầu của xã hội. Giáo dục hướng nghiệp có ý nghĩa quan trọng góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện và phân luồng học sinh sau trung học cơ sở cũng như sau trung học phổ thông.

          Giáo dục hướng nghiệp trong Chương trình GDPT 2018 được xây dựng trên cơ sở kế thừa ưu điểm của hoạt động giáo dục hướng nghiệp trong Chương trình GDPT hiện hành; bám sát nội dung Đề án 522 của Chính phủ.

          Trong Chương trình GDPT 2018, GDPT được chia thành hai giai đoạn là giai đoạn giáo dục cơ bản (từ lớp 1 đến lớp 9) và giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp (từ lớp 10 đến lớp 12). Nội dung giáo dục hướng nghiệp được lồng ghép, tích hợp vào các môn học, hoạt động giáo dục. Trong đó, có ưu thế và thể hiện vai trò rõ ràng về giáo dục hướng nghiệp là các môn học Công nghệ, Tin học, Nghệ thuật, Giáo dục công dân và Hoạt động trải nghiệm, Hướng nghiệp. Giáo dục hướng nghiệp trong Chương trình GDPT mới được thực hiện chủ yếu ở các năm học cuối của trung học cơ sở và toàn bộ giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp. Nội dung giáo dục hướng nghiệp trong Chương trình GDPT mới cũng phản ánh được xu hướng dịch chuyển ngành nghề trước những tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư thông qua thúc đẩy giáo dục Khoa học, Công nghệ, Kĩ thuật, Toán học và định hướng nghề nghiệp thuộc các lĩnh vực đó cho học sinh.

          Để đảm bảo tính đồng bộ, hiệu quả của các hoạt động giáo dục hướng nghiệp, Chương trình tổng thể xác định rõ năng lực định hướng nghề nghiệp (thành phần của năng lực tự chủ và tự học) cũng như các yêu cầu cần đạt cho năng lực này ở từng cấp học. Trên cơ sở đó, các môn học, hoạt động giáo dục xác định cơ hội và nêu yêu cầu cần đạt cụ thể về giáo dục hướng nghiệp trong môn học, hoạt động giáo dục phù hợp với đặc điểm, tính chất của môn học để thực hiện thống nhất trong cả nước.

          Giáo dục hướng nghiệp trong một số môn học và hoạt động giáo dục

          Giáo dục hướng nghiệp trong môn Công nghệ: Trong Chương trình GDPT 2018, cùng với hoạt động trải nghiệm, Công nghệ là môn học thể hiện vai trò chủ chốt thực hiện giáo dục hướng nghiệp và phân luồng ở trường phổ thông.

          Giáo dục công nghệ phổ thông chuẩn bị cho học sinh: Học tập và làm việc hiệu quả trong môi trường công nghệ ở gia đình, nhà trường và xã hội trên cơ sở hình thành và phát triển các năng lực nhận thức, giao tiếp, sử dụng, đánh giá công nghệ và thiết kế kĩ thuật; Thúc đẩy giáo dục STEM; Tích hợp giáo dục hướng nghiệp; Chuẩn bị cho học sinh các tri thức, kĩ năng nền tảng để lựa chọn ngành nghề thuộc các lĩnh vực kĩ thuật, công nghệ. Những giá trị cốt lõi nêu trên của môn Công nghệ cho thấy, giáo dục hướng nghiệp là một trong những sứ mạng quan trọng của môn Công nghệ.

          Giáo dục hướng nghiệp trong môn Công nghệ được thể hiện trước hết qua việc mô tả yêu cầu cần đạt về định hướng nghề nghiệp trong năng lực tìm hiểu công nghệ, năng lực thành phần của năng lực công nghệ.

          Biểu hiện cụ thể của giáo dục hướng nghiệp trong môn Công nghệ bao gồm các cấp độ: Mạch nội dung về hướng nghiệp; Yêu cầu cần đạt về ngành nghề thuộc các lĩnh vực kĩ thuật, công nghệ; Trải nghiệm ngành nghề thông qua các mô đun kĩ thuật, công nghệ tự chọn. Giáo dục hướng nghiệp trong môn Công nghệ được triển khai chủ yếu ở các lớp cuối cấp trung học cơ sở và toàn bộ giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp.

          Ở các lớp 7 và 8, giáo dục hướng nghiệp được thể hiện qua các yêu cầu cần đạt về ngành nghề liên quan tới các lĩnh vực nông - lâm nghiệp và thủy sản, kĩ thuật cơ khí, kĩ thuật điện, thiết kế kĩ thuật.

          Tới lớp 9, giáo dục hướng nghiệp được thực hiện thông qua các nội dung quan trọng về hướng nghiệp bao gồm các tri thức về nghề nghiệp; hệ thống giáo dục quốc dân; thị trường lao động; cơ sở lí thuyết, phương pháp lựa chọn và lập kế hoạch nghề nghiệp. Những nội dung lí thuyết nền tảng này còn giúp triển khai các hoạt động hướng nghiệp trong trường phổ thông nói chung, trong các môn học, hoạt động giáo dục nói riêng đạt hiệu quả cao hơn. Cũng trong lớp 9, học sinh được lựa chọn theo học một mô đun có tính nghề về kĩ thuật, công nghệ thuộc ba lĩnh vực công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ. Qua đó, học sinh được trải nghiệm kĩ thuật, công nghệ gắn với yếu tố nghề nghiệp, hình thành phẩm chất, năng lực tương ứng, đánh giá được mức độ phù hợp, hứng thú của bản thân về các lĩnh vực kĩ thuật, công nghệ tương ứng.

          Trong giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp, với tinh thần học để chuẩn bị, học để thích ứng với lĩnh vực nghề nghiệp học sinh lựa chọn sau khi tốt nghiệp, môn Công nghệ có vai trò trang bị cho học sinh tri thức nền tảng và các năng lực cốt lõi phù hợp với ngành nghề kỹ thuật, công nghệ các em lựa chọn sau khi tốt nghiệp trung học phổ thông thuộc một trong hai định hướng Công nghiệp hoặc Nông nghiệp.

          Với tư tưởng định hướng nghề nghiệp như trên, môn Công nghệ là môn học được thiết kế dành cho các học sinh có thiên hướng lựa chọn nghề thuộc các lĩnh vực kĩ thuật, công nghệ.

          Giáo dục hướng nghiệp trong môn Tin học: Trong bối cảnh của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư có nhiều ngành nghề và việc làm mới xuất hiện đòi hỏi kiến thức, kĩ năng tin học chuyên sâu. Môn Tin học có cơ hội góp phần giúp học sinh có thể định hướng nghề nghiệp trong tương lai hoặc ra đời khởi nghiệp, lập nghiệp trong lĩnh vực tin học. Do vậy Chương trình môn Tin học rất coi trọng giáo dục hướng nghiệp thể hiện thông qua các cấp độ: Chủ đề hướng nghiệp với tin học; Tích hợp giáo dục hướng nghiệp qua các chủ đề, chuyên đề học tập; Qua các dự án học tập và tạo sản phẩm số. Với chủ đề hướng nghiệp với tin học, môn Tin học dành thời lượng đáng kể các nội dung giáo dục hướng nghiệp. Với cấp độ 2 và 3, giáo dục hướng nghiệp được thể hiện thông qua giới thiệu cho học sinh một số ngành nghề, nghề nghiệp trong lĩnh vực tin học liên quan tới ứng dụng tin học, mạng máy tính và Internet, một số chủ đề hiện đại của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

          Giáo dục hướng nghiệp trong môn Giáo dục công dân: Giáo dục hướng nghiệp trong môn Giáo dục công dân được thể hiện trong cả yêu cầu cần đạt trong năng lực phát triển bản thân và trong nội dung giáo dục ở trung học cơ sở và trung học phổ thông.

          Cụ thể, yêu cầu cần đạt về giáo dục hướng nghiệp được thể hiện trong môn học như sau: Xác định được hướng phát triển phù hợp của bản thân sau trung học cơ sở với sự tư vấn của thầy giáo, cô giáo và người thân (đối với THCS); Bước đầu biết tạo lập, xây dựng ý tưởng cho một hoạt động kinh doanh nhỏ; lựa chọn được mô hình hoạt động kinh tế thích hợp trong tương lai đối với bản thân; xác định được hướng phát triển phù hợp của bản thân sau trung học phổ thông,

          Trong giai đoạn giáo dục hướng nghiệp Giáo dục công dân có tên môn là Giáo dục kinh tế và pháp luật là môn học lựa chọn, dành cho những học sinh định hướng theo học các ngành nghề Giáo dục chính trị, Giáo dục công dân, Kinh tế, Hành chính và Pháp luật,... hoặc có sự quan tâm, hứng thú đối với môn học. Nội dung chủ yếu của môn học là học vấn phổ thông, cơ bản về kinh tế, pháp luật mang tính ứng dụng, thiết thực đối với đời sống và định hướng nghề nghiệp sau trung học phổ thông của học sinh.

          Giáo dục hướng nghiệp trong môn Nghệ thuật: Môn nghệ thuật gồm hai phân môn là Mĩ thuật và Âm nhạc. Trong Chương trình GDPT 2018, hai phân môn này có vai trò quan trọng trong giáo dục hướng nghiệp, đặc biệt là định hướng nghề nghiệp có tính chất năng khiếu. Ở trung học cơ sở, chương trình lớp 8, lớp 9, mỗi lớp đều dành những thời lượng nhất định của chương trình cho nội dung giáo dục hướng nghiệp.

          Với môn Âm nhạc: Ở giai đoạn giáo dục cơ bản, học sinh được tham gia các hoạt động học tập âm nhạc đa dạng và phong phú như hát, đọc nhạc, nghe nhạc, chơi nhạc cụ và thường thức âm nhạc. Bên cạnh việc hình thành và phát triển các năng lực âm nhạc cơ bản, học sinh còn được tạo điều kiện để khám phá, nhận ra sở trưởng, và phát huy năng khiếu âm nhạc của bản thân; bước đầu có những ý thức về nghề nghiệp. Ở giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp nội dung Âm nhạc bao gồm kiến thức và kĩ năng mở rộng, nâng cao về hát, nhạc cụ, nghe nhạc, đọc nhạc, lí thuyết âm nhạc, thường thức âm nhạc. Những học sinh có sở thích, năng khiếu hoặc định hướng nghề nghiệp liên quan có thể chọn học thêm một số chuyên đề học tập. Nội dung giáo dục âm nhạc giúp học sinh tiếp tục phát triển các kĩ năng thực hành, mở rộng hiểu biết về âm nhạc trong mối tương quan với các yếu tố văn hoá, lịch sử và xã hội, ứng dụng kiến thức vào đời sống, đáp ứng sở thích cá nhân và tiếp cận với những nghề nghiệp liên quan đến âm nhạc.

          Giáo dục hướng nghiệp trong hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp: Trong chương trình hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, năng lực giáo dục hướng nghiệp được cụ thể hóa thành 3 thành phần. Hiểu biết về nghề nghiệp; Hiểu biết và rèn luyện phẩm chất liên quan tới nghề nghiệp; Kĩ năng ra quyết định và lập kế hoạch học tập và phát triển nghề nghiệp.

          Giáo dục hướng nghiệp được tiến hành qua các hoạt động tìm hiểu, trải nghiệm nghề nghiệp trong thực tiễn thế giới nghề nghiệp. Trong chương trình, hoạt động hướng nghiệp là một trong bốn mạch nội dung hoạt động chính của hoạt động trải nghiệm và được thực hiện trong cả hai giai đoạn giáo dục cơ bản và giáo dục định hướng nghề nghiệp.

          Một số giải pháp đẩy mạnh công tác giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh khối THCS tại nhà trường

          Đổi mới và tăng cường công tác tuyên truyền nâng cao nhận thức của CBQL, GV, NV, cha mẹ học sinh, học sinh và nhân dân ề ý nghĩa, tầm quan trọng của giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh phổ thông, nhất là trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư; Đưa nhiệm vụ giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh phổ thông vào chủ trương, kế hoạch chỉ đạo phát triển kinh tế - xã hội của các cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương; Tăng cường các thông tin về nghề nghiệp, thị trường lao động; Tăng cường phối hợp với các ngành, các cấp, các tổ chức xã hội tổ chức các hoạt động tuyên truyền về giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng cho học sinh phổ thông như: Ngày hội tư vấn, hướng nghiệp; thi tìm hiểu về thế giới nghề nghiệp; các hoạt động giao lưu của học sinh, giáo viên, cán bộ quản lý giáo dục với các nhà khoa học, nhà quản lý, doanh nhân.

          Tiếp tục đổi mới nội dung, phương pháp, hình thức giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường. Triển khai đầy đủ và hiệu quả các mục tiêu, nội dung, phương thức giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh đã xác định trong chương trình. Đa dạng hóa, vận dụng linh hoạt các hình thức tư vấn hướng nghiệp phù hợp với lứa tuổi học sinh; cung cấp kịp thời thông tin về cơ sở giáo dục nghề nghiệp, chính sách đối với người học các trình độ giáo dục nghề nghiệp, chính sách ưu đãi trong giáo dục nghề nghiệp, cơ hội khởi nghiệp, tìm kiếm việc làm, xu hướng thị trường lao động và nhu cầu sử dụng của thị trường lao động. Tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong việc trao đổi kinh nghiệm giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh phổ thông, về nhu cầu lao động, thị trường lao động.

          Chú trọng phát triển đội ngũ giáo viên kiêm nhiệm làm nhiệm vụ tư vấn, hướng nghiệp trong nhà trường. Chỉ đạo giáo viên quan tâm nghiên cứu, xây dựng chương trình, tài liệu đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên kiêm nhiệm làm công tác giáo dục hướng nghiệp.

          Tham mưu đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị giáo dục gắn với hoạt động giáo dục hướng nghiệp gắn với yêu cầu của chương trình GDPT 2018, trong đó chủ trọng xây dựng các phòng bộ môn, phòng thực hành giáo dục giáo dục STEM;

          Công tác phân luồng học sinh sau tốt nghiệp Trường TH&THCS xã An Bình được thực hiện linh hoạt theo hướng phù hợp với phát triển năng lực, sở trường của học sinh gắn với phục vụ nhu cầu lao động của xã hội.

          Nhà trường luôn chủ động, sáng tạo trong việc tổ chức các hoạt động giáo dục hướng nghiệp theo hướng tăng cường hoạt động trải nghiệm thực tế cho học sinh; tích hợp các chủ đề giáo dục hướng nghiệp trong chương trình giáo dục phổ thông gắn với hoạt động dạy học các môn và tham quan thực tế tại các cơ sở sản xuất, kinh doanh, làng nghề…

          Bên cạnh đó, trường thực hiện tốt công tác tuyên truyền, phối hợp giữa gia đình và nhà trường trong việc hướng nghiệp cho học sinh. Đặc biệt, giáo viên luôn sát sao, nắm bắt được năng lực, trình độ, năng khiếu, sở trường, nguyện vọng và hoàn cảnh của từng học sinh; nắm bắt được nhu cầu, số lượng tuyển sinh của các trường THPT, Trung tâm GDNN - GDTX huyện và các trường trung cấp, cao đẳng nghề trong tỉnh…để tư vấn, định hướng cho các em. Từ đó giúp các em có những lựa chọn phù hợp với phát triển năng lực, năng khiếu, sở trường của bản thân, gắn với phục vụ nhu cầu lao động của xã hội.

          Nhà trường nâng cao chất lượng giáo dục; đưa nội dung giáo dục hướng nghiệp tích hợp trong chương trình các môn học và hoạt động giáo dục. Tăng cường tổ chức các hoạt động giáo dục hướng nghiệp gắn với các hoạt động trải nghiệm thực tiễn, gắn với hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ của địa phương. Đồng thời chú trọng công tác tư vấn, định hướng nghề nghiệp, phân luồng học sinh sau THCS, qua đó giúp người học đánh giá đúng hơn về năng lực bản thân, từ đó có các quyết định, lựa chọn phù hợp. Nhờ đó công tác phân luồng học sinh sau tốt nghiệp THCS trên địa bàn xã An Bình có bước chuyển biến. Tỉ lệ học sinh sau THCS tham gia học trình độ trung cấp, giáo dục nghề nghiệp tăng lên, góp phần tạo sự chuyển biến tích cực trong việc điều chỉnh cơ cấu lao động và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đáp ứng thị trường lao động.